I Eerste Jaargang N°. 53 Donderdag 3S Maart 1915 5 Cents DE VLAAMSCHE STEM ALGEMEBN BELGISCH DAGBLAD I Een volk zal niet vergaan! Eendracht maakt machtl pg-— REDACTIEBUREEL: PALEISSTRAAT 31, AMSTERDAM. - TELEFOON Ho. 9922 Noord. Oe Vlaamsche Stem verschljnt te Amsterdam elken dag des morgens np vier bladzijden. Abonnementsprijs "by Tooruitbetaling : Voor Holland en Belgîii per jaar / 12.50 — per kwartaal / 3.50 — per m!)and / 1.25. Voer Kngeland en Frankrijk Frs. 27.00 per jaar — Frs. 7.50 per kwartaal-— Frs. 2.75 per maand. Hoofdopsteller : Mr. ALBERIK DESWARTE Opstelraad s CYRIEL BUYSSE - RENE DE CLERCQ Mr. JAN EGGEN. - ANDRE DE RIDDER Voor ABONNESIENTEN wende men zicli tôt de Adminiatratie van het blad : PALEISSTRAAT 31, AMSTERDAM. Voor AANKONDIGINGEN wende men zich tôt de Firma J. H DE BUSSY, ROKIN 60, AMSTERDAM. ADYERTENTIES : 25 Cents per regel Cm de betalingen te vergemak-kelijken, zullen wij voortaan weke-•jjks&he abonnementen aanvaarden aan dertig cent, bij vooruitbetaling gp te zenden in postzegels of met postwissel. Korte Inhoud. ]e Bladzijde: Duitsche Hérinneringen ; Dr. Jurek tfoonen. Oorlogsepisoden (10). Kleino Kroniek. 0orlog3bibliography ; Mr. Frans Wittemans. Se Bladzijde: Uit héfc Vaderland. Brieven uit Brassel. Do filosoof van 't Sashuis (14) ; Majurits Sable. 3o Bladzijde: De Europeesche Oorlog. De Italiaansch© quaestie. Brieven uit Engeland ; Jirmiti van Heckc. Brieven uit Italie; X. X. 4e Bla dz ij d e: Tboneel ; André de Bidder. Gewonde soldaten in Engeland. Belgische vermisten. Onze, geïntorneerden vragen. l'it het Koning Albert's Boek. fléneÉpn uit Daitschland. Als men drie vier. jaar in een vreemd land vertoefd heeft, d3-11 heeft men ook nu en dan den harteklop van dat volk géhoord. Men ' ?aat er uit heen met een hoop blij-ven'de indrûkken van bewondering en afkeu-ring. Én. lioort men dan later wanklanken van .uit die streek, dan zâl men die best be-grijpen en vçrklareu,. kuimen. wijl men 's lands instellingen van îiabij in oogep-Echouw genomen heeft en men het veelzijdig radèrwerk van den staatswagen heeft zien holl^ji ©ri bollen. . Toen nu de Duitschers in Augustus ons geliefd landje brutaal overrompelden, was ik van stondeaf pessimist, want.ik kende de sterke Duitsche legers, de ijzeren tucht, de grootsche verzuchtingen. vân een volk, dat nu zijn lang gewenschte droom zou ver-wezenlijken. " Dat de inval in België een laug bestu-deerd en gerijpt militair plan was, staat buiton kijf, maar ook leefde het eroverings-plaii van België in dè meeste Duitsche her-senen. Hoé dikwijls hebben wij tijdens ons verblijf in Duitschland niet gesproken met lui van allen rang en stand ovër België, dat heerlijko land. Hoevelen zegden ons niet on-v«rbolen: dat rijke landje moest nog bij 't groote rijk behooren. En dat die verove-ringsideeën bij het volk diepen wortel had-dengesclioten, môet niet vërwonderen, want, wij hoorden zelfs u'niversitèitsprofessoren beweren, dat Duitschland uit een econo-misch oogpunt noodgedwongen was zijn ge-bied tôt aan de Noordzee. mettertijd uit te breiden. Hoogleeraars in de staathuishoud-kunde, in de rechten, de geschiedenis en aardrijkskunde verkondigden bij tijd en stond met een glimlachje op de lippen of m het. vuur van hun vaderlandsche bezie-ling, dat Duitschland om wille van zijn hoo-gere_ economisch© ontwikkeling een voile vri.je zee tôt grens.moest hebben. Wat Napoléon eens van Antwerpen getuigde, maak-to de on^vikkelde Duitechers tôt hun lijf-spreuk: Antwerpen, België is de doodende revolver op het hart van 'tnijdige Albion. Daarom.zal het ook nooit in mijn kop vast-hameren willen, dat Duitschland uit een krijgskundig oogpunt verplicht was door België binnen te rukken, want met dezelfde ^njgsmacbt en d'onverwachtste aanval, die jaren en jaren met wij s beleid voorbereid was, had het gemakkelijk een groote bres door de Fransche fortenlijn kunnen schieten. 0m België was het. in d'eerste pla-ats te doen. Dit bewijzen ja overigens overvloedig hun uitgeslepen spionnage, hun voorbereide ^njgslisten, hun uitgewerkte plannen op Eôigischen bodem, hun schriften, hun zan- hun woorden '>Das schone Belgien, dass miissteu wir ^aben", dit stond vast ingeprent bij lederen leeraar, die hët dan ook zijn stu-enten soms stout en bout voorspiegelde. yeen wonder-dan ook dat jeugdige studen-n'200 vatbaar voor grootsche idealen, be-geerlijk: en gretig hapteji in dit prachtige ^komsfcbeeld, waarin zij zouden troonen en e gansclie wereld overlieerschen. ^leer dan eens hadden wij de gelegenheid etùg tegen deze veroveringsplannen te pro-stceren en drukten.wij ons vclle vertrou-^en .u^ în ons dapper leger, in de trakta-*n' m ^e hulp van Engeland en Frankrijk, aar dan klonken die redenen als niets be-I ende, ^ari pochten zij over hun machtig ger en sterk aangroeiende vloot, dan be-o°g en. 20 dat .klein© .staten door grootere va w Gn ^PK^urpt worden met even goed \ Pr^v^te belangen voor hoogere moeten wijken. dat Engeland en Frankrijk f°^s#i^chelden en zelf buiten Europa onS/ljdl?e belan8en badden en dus geen °precut© vrioûden koj)iden jijn, Meer dan ! eens sloot zoo'n geestdrifti^ Duitsclier zij lawaaierig betoog met ,,Deut-schland iibe ailes, Deutschland muss grosser »ein, ai Deutschen Wesen, soll die Welt genesen' En toen in 1910 de Keizer een bezoek aa België. bracht eu er een keizerlijk onthae genoot, kreeg ik in die feestdagen in ee: Duitsche stad opnieuw een hevige woorder w-isseling over veroveringsplannen en vei oorloofde mij dan te besluiten : ,,Dan heef uw Keizer heden aan België de judaskus ge geven". Dit was raa-k en bracht den patriotieke: geleerde in 'tnauw. Hij bleef voortijvere: voor een fiieuwen bondsstaat en dreigde mi zelfs met majesteitsschennis, met landver raad, ,ja, zelfs met het geliefkoosd echrik beeîd van ,,Polizei... heraus,^ Als ik tlians, kalm en gelaten, die vroe gere woordenwisselingen, voordrâchten,• col leges, commerzen, volksuitingen*.en feestei overweeg, dan J>lijf ik pessimistisch gezim tegenover mijn lief vaderland, dat een proo geworden is van den adelaar, die er reed zoovele jaren met zijn grijpklauwen op loer de. God geve de zege aan de bondgenooten want anders zal de roekelooze en machtig< over^reldiger nooit België, zijn mikpunt loslaten, om dan na enkele jaren Engelanc voor goed te lijf gaan. Meer dan eens heb ik in 'tg<fniep gela chen, als die trotsche en aanmatigende offi cieren huichelend zeggen : ,,Wij hebbei tegen België niets, wij zijn enkel verbitterc tegen die vermaledijde Engelanders". Neen, Pruisen, rukt uw masker af, wan jaren vooruit wist ge dat .gij België moes1 hebben, kostte wat kostte. Dit stond vast bij uw staatsliéden, di' werd geleeraard in uw universiteitskathe ders en gymnasia. Die veroveringsgedacht< bezielde sedert jaren reeds het grootste ge deelte uwer bevolking. Uw Keizer heeft ons deii judaskus gege ven en uw moordenaarsbende heeft het hari van het Belgische-^k bloedend en doodelijl getroffçu. Dr. JAAK BOONEN. Oorlogsepisoden. X. De Nacht. Donkere wolken trekken voorbij ; zoo ni en dan gluurt de maanschijf door der trans. Wel ziet zij rust, de maan, doch een rusl des doods. Het kanongebulder heeft opgehouden een stilte, huiveringwekkend hoorbaar, ii gevolgd ; zoo nu en dan wordt zij verbroker door het gekerm der gewonden en ster venden. Vijand en vriend ligt door elkaar, geer haat, geen vriéndschap meer voelend, slecht: bittere ellende grijnst hen allen aan. De.goede samaritanen, de verplegers er verpleegsters, niet naar vriend of vijanc vragend, slechts liefde, heilige menschen liefde kennend, zij zoeken rond ; de trouwt honden brengen steeds meer gewonden aan Daar sluipt door de nacht eea donken gedaanté, m een langen raantel gehuld. langzaam voort; telkens de afgrijselijkstx fcooneelen met een lantaarn beschijnend Zij zoekt, en zoekt, de oude vrouw ! Plots siddert het licht, dreigt haast uil be gaan; nog eenmaal kijkt zij goed, dar werpt zij zioh op het lijk avn een jongen sol daat. Het lijk van liaar jongen, liaar eenig-ste, haar ailes! En de lucht wordt vervuld van het ge-jammer-eeuer oude, zwakke moeder. Ailes had zij voor hem over gehad ; zic| elke kleine weelde en genieting ontzegd, on: liem t© doen worden wat hij was, een recht-schapen, edel mensch, die in het dagelijksct [even reeds een hooge plaats in de maat-schappij innam, en nu De oorlog heeft gewoed, de dood heefl zijn schepter gezwaaid; neergemaaid wat bloeide. Langzaam houdt het snikken der oud( vrouw °op ; zij knielt neer, vouwt de bander an bidt. Een andere gestalte komt nader, stati£ en koninklijk. De tranen komen hem in d( oogen en hij weent, weent over het kwaac dat geschiedt en hij niet tegen kan houden. dat niet te veranderen is. Ook. hij vouwt eerbiedig de lianden, d( vorst, die het graag anders wil, maar niel kan, en bidt God om een goede oplossinc tôt het einde van dieu wreeden, verwoesten-den oorlog. Hii zucht en wil verder gaan de moeder ziet op, hij. ontbloot eerbiedig het hoofd en vorst en onderdaan, zij zier elkander aan met van smart vertrokken ge zichten. En hij gaat lieen met gebogen hoofd, sta-melend : ,, Vergeving ! ' ' Zie onze telegrammen en Iaatsieleges"bes*ichten op de derde bladzijde. N Kleine Kroniek. Onze feuilletons. 1 I\ a 't c/emocdelijk, fijn liumoristisch i rrcrkjc van M a u r i t s S a b b e, zal „D Vlàamsche Stem" Vrijdag a.s. een verhac ■va-n den bekenden Nedcrlandschen letter t Jcundir/e G. H. Prie m afkondigen. D heer P r i e m, tevens onze zcer gewaar decrdc medeo'jistcllcr, deelt cr de herinne 1 ri'ngen '-jner rèis mede, die hij in Belr/i 1 en Duitschland in de maand en Sept.—JVci ,1 vember l.l. maaJcte. Wij zijn overtuigd dat onze lezers mi - groote helangstclling dit onuitgcgcven, ciaal voor ,,Dc Vlaàmsche Stem" ge-schre ven feuilleton van zoo actueclen aard zullei ' lezen. Als. zoovele andere gctuigenissen va) 1 eerlijke, waarheidsvoelende neutralen, i [ dit werk een bewijs te mecr: hoc y,mensrh 1 lijk" de Duitsche legers in ons ongcïukkv > Vaderland o-pgefreden zijn. Hier zij ook onzen innigeh dank vitge > sprohen aan den Jieer G. H. P r i e m, h - om zij ne onbaatzuch tig c. medewerkin g, éi zijîie mooie, goede daad van waarlieid er ^ licjdc. ' Teksten vervalschen, Een cfficicuze nota van het Duitsche ge t zantschap te Madrid in de ,,Coresponden i ci a de Espawa" van 7 Febr. j.l. verklaart: ,,De onwaarheid der gerucliten betreffen i de de mishandeling en de moorden op Bel > gisclie priestera wordt aangetoond door liel geval van den vice-rector der universiteil > van Leuveu, dr. Cconraets. De Belgisclw commissie van oud'erzeek publiceerde ver s schrikkelij'k© détails. Er werd in gezegd' da.t dr. Cceinraets wroedelijk gedooe werd't© Leuven, in te'genwoordigheiC van licndeirden personen, waarender zic| i vrounven en kinderen bevouden, die ge dwongen ver de ai bij deze afschnwflijke daac te a pp 1 aucliisseeren. ,,De waarhedd is, dat dr. Coenraets zicl tegenwoordig rustig te Heerlen (in Hol-! land) bevindt bij prof. Poels. Al'leen dil détail zol voldoende zijn voor ieder onpar-tijjdig pearssoon, om zich een oordeel t© vor-rnen over de wa arli eidlievendhei d dezei liist." Heit bcvenstiaande communiqué is gehee' valsch. In geen enkel officieel Belgisch rapport werd vermeld, dat Mgr. Coenraetç ^vretedelijik zou gedood zijln door de Duit-schers. Slechts vermeldt het vijfde Belgi-deu 26sten Augustus een misleidende ver-' rche rappoi-t: ,,Op het sta.tionsplein hac tc-oning plaate, om het te doen scliijineai. a.lsof Mgr. Coenraets, vice-rector der uni-versiteit, en pater Sohmit, van de ord© dea Predikheeren, ten overstaam der vrouwer en kinder3n werd'eai doodgeschoten. Eer salvo weerklonk en de getuigen, die zicl: van de werkol i j kheidi van het tconeel overtuigd hielden, we-rden gedwongen om te ap-plaudis9eer€'n'Vei-mcedeilijk ver valsch t het Duitschc get&antecliap te Madrid opzeibtelijk de offi-oieele. elgische ra.pporten, om de a^ndacht af t© leiden van de werkelijk© priester-moorden, welke in België zijn gcschied. Wolff conïra Wolff. In een telegram van het Wolff-ageritschaj van 19 Maart lezen we het voigende: ,,Hei legerbestuur ontvangt talrijke wenken ei raadgevingen tôt bescherming van kultuur historische monumenten die bewijzen ho< diep het begrip voor aile kultureele kwes ties in ons volk is ingeworteld... Waar dus de vijand niet zelf zij lie kul tuur-monumenten verwoe6tte, door ze ah kogelvangers of strijdmiddelen te gebrui ken, daar bescliennde het Duitsche legei het door ouderdom eerbiedwaardige er artistieke." Zijn dit nu geen schoone en verhever .,woorden" ? Doch in eeii telegram van den > zelfden Wolff, van 28 Augustus 1914, lezer we het voigende : ,,Over de verwoestiug van Leuven, waar-toe van Duitsche zij de is overgegaan, meldt de oorlogecorrespondent van 4e ,,Yos-sisohe Zeitung" met goedvinden der regee-ring, dat de eisch van zelfbehoud gebood dat de zware schuld, die de stad Leuven oj zich had geladen, onmiddellijk en zondei pardon werd gewroken. En zoo kan mei: zeggen dat heden de oude en aan kunstschatten zoo rijke stad niet meer bestaat." Het kunst- en waarheidlievend Wolff-agenstchap zegt dus duidelijk dat ,,tot d( verwoesting van Leuven van Duitsche zijd< werd overgegaan.', Dit alle6 klopt niet erg met het manifest der Duitsche geleerden, welke zeer ern&tif beweerden dat het niet waar is dat de Duit sche troepen Leuven verwoest hebben ! !.. Oostenrljksche verliezen. 1 Uit Kopenliagen wordt gemeld, dat het voigende overzicht wordt gegeven van de verliezen der Oostenrijkers tôt liait' Kebruari : ge-sneuveld 4SI,000 gewond Sô6;600, ' vermist 322,500 man ,tezamen Ij570,100 rnan.. Indien men bij deze verliezen de op 2,500,000 man be-rekende verliezen der Duitschers telt, kojnt mea tôt een tostaai .van rujni 4,OOOiOQO. Hoe de Duitschers hun Germaansche broeders c uit Albion beminrien. c Sinds de Engelschen zoo kranig hunhe eere-beloften zijn nagekomen, hebben dé Duitschers - er de pest ingezien. Overbekend is hunno dage-(■■: lijksche liefdebede : ,,God straffo Engeland!" - *?a dergelijke uitingen liunner modern-kr.iste-li.jko moraal. En ze maken zich nijdig en blazen ■r) zich op, in machtelooze woede. God scliijnt er anders over te denken dan Wilhelm en z'n goedgelnovige geméente en nog zal, als ééns vdôr 1900 jaar, de gekruisigde liefde zegepralen f' over de hartelooze wet van haat en vernie- - ling Intusschen maken zij zich belachelijk in hun i verregaande kinderachtigheid en in hun af-l schm\- voor ailes wat Engelsch is, of liaar Engelsch ruikt. Zoo heeft de waardige gouverneur van Straatsburg la ten weten dat het voortaan aan de ouders, op straf van zware ' lioete, ten strengsté verboden is om hun kinderen te kleedon in matrozenpakjo naar het Engelsch model ! î O heilige onschuld ! Binnenkort mogen wij ^ ons verwàchten aan het bevel dat aile joiige meisjes met wat al te lange tanden vcrplichten zaî, deze te latën uittrekken en te doen ver-vangen door een olifantsgebit ! om reden van al te groote, openbare propaganda voor de En-ge'scho zaak ! De Foien kennen de Duitsche kultur! De arme, verdrukte Polén zullen ook een vreugdevuur ontsteken op den dag der afreke-ning. Ook voor hen daagt een Lente van vrij-' > heid, een opstand uit den doode, een verlossing ' uit den nood : Dan zal het uit zijn met de ' zegeningen der Duitsche kultur en zullen zij herworden het oude land der .wondere kunste-naarsNn dragen zij hun liiden met geduld en den ' stillen brand der goede hoop. Nil wordt het gencht voltrokken en wachten zij den morgen met 't beidond kloppen van hun weemoedvolle hart. Ifaar intusschen waken zij en laten zich niet beetnemen door de verlokkingen der Duitsche beschaving. Zoo gebeurde het nog: laatstelijk in de gouw van Kalisch. Een officier komt bij een Poolsch" kasteelh'eer, graaf Branitzki. Hij begint met al het draag- en vervoerbare op te eischen, er ,',minzaam" bijvoegend dat: ,,alles zal betaald worden en de graaf niets te vrepzen heeft". Als de opeiatie afgeloopen is, overhan-digt hij den adellijken eigenaar een rêkwisitie-bon. Deze laatste neemt hem-aan, stilzwijgond, terwijl hij den officier naar z'n werkkamer brengt. Daar gekomen biedt hij hem, op zijne beurt, een papier aan, met de woorden: ,,Be-taal eerst deze" Verwondering van den officier, lëedvermaak van den Poolschen graaf. Het was een Duitsch rekwisitiebon van het jaar 1787 Zoo betalen zij hunne onderdanen, zoo ver-staan zij de waarde van de ,,voddekens" papier! Maar, heusch graaf, wij kunnen u ge-riist stellen. Ditmaal z a 1 uw rekwisitiebon betaald worden met de noodige interèsten erbij. De Engelsche socialistsn aan de Belgen en de Franschen. De zeven-en-twintig leden van de Labour Party in het Engelsche Lagerhuis hebben aan de heeren Longuet, afgevaardigde voor ParijS, en staatsminister Vandervelde, afgevaardigde voor Brussel, het liiernavolgend adres gezon-' den : Aan de w e r k 1 i e d e n v a n F r a n k r ij k en Jîelgië. Wij, ondergeteekenden, leden der Labour Party in het Engelsche House of Gommons, betuigen U onze oprechte sympathie voor onze \ kameraden van Frankrijk en van België, in uwen heldenstrijd, om den inval van Duitsch-1 land in uw land af te slaan. "Wij erkennen, dat gij niet alleen uw natio-; nale vrijheden verdedigt-, maar dat gij dns-gelijks strijdt voor do vrijheid van gansch Europa tegen de overheerscliing van het des-jK)tische militarisme. Wij koesteren de grootste bewondering voor uw moed en uw toewij-ding in dit vreeselijk conflict met uw onbarm-hartigen vijand, en onze gevoelens worden ge-• deeld door de massa der georganiseerde werk-lieden in Groot-Britannië. Honderdduizenden van Trade-Unioniste, ver-ontwaardigd over de misdadige aanranding door Duitschland, hebben zich vrijwillig hij het leger gevoegd, dat in 't Vereenigde Koninkrijk gevormd werd, om met de Fi'anschen en de Belgen te strijden. Wij hebben aile maatregelen verdragen, die van aard zijn, om van dit vrij-willigersleger een groot en machtig instrument to maken voor de verdediging van de démocratie en de beschaving tegen de maclit van de autocratie en -t despotisme. Wij verze-keren U, Franschen en Belgischen kameraden, > dat wij met hart en ziel naast u staan in uw besluit, Frankrijk en België van den overwel-diger te bevrijden, de herstelling van de ver-woeste landstreken te verzekeren en eens en voor goed een eind te stellen aan de bedreiging van het militarisme. De gevaren der Italiaanscha besiuiteioosheid. Do ,,Messaggero" kan zijn ongeduld niet bedwiugen: ,,Terwijl de groote Europeesche crisis voort-schrijdt naar een uiterste en misschien beslis-sende oplossing, blijft Italië afgezonderd, in zijn nog onverkrachte terughouding. ,,Tot wanneer zal deze gevaarlijke toestand duren? Gevaarlijk, omdat men zich kan ver-wijten, dat wanneer Italië er toe zal besluiten, uit zij?i eenzaamheid to treden, die het ver-dacht maakt bij zijn vrienden en bij zijn vijan-den. de toeStand der oorlogvoerenden van dien aard zou kunnen ziji). dat wij, in de groote hernieuwing der wereld, die zich voltooit, niet meer zouden kunnen hopen op het deel, dat ons toekwam." Het^ sjpant er. danig, in Italië, Evvjva îtali^Ji Osrlogsbibliograpliie. De oorlog beoordeerd door de Christe«n-Socialisten.De Sanienwerkende Mpij. ,.De Toekomst", uitgever van den Bond van Christen-Socialis-ten, heeft eenige brochures over de tegenwoor-dige tijden uitgegeven, waarin veel goeds t© lezen is : Het Militaire Vraagstuk in de Sociolistlsche Beicegiiif/, door D a a n van der Zee. Niet Ghristu-s, maàr de Staat, door J. V a n B o m m e l. Gij zult niet doodslaan, door Ds. J. B. Th. H u g e n h o l t z. , Is Oorlog uit God?, door W. van den A k k e r. Wereldsfrijd, doOr Ds. B. De Ligt. In het Militaire Vraagstuk en d-e Socialisti-sehé Beweginrj bespreekt Daan van der Zee het zoo moeilijke vraagstuk van het nationali-teitsgevoel tegenover dat van de algemeene ontwapening. Als de huidige wereldoorlog iets heeft bewezen, zegt hij, dan is het wel de realitcit der vaderlandsliefde. Met de vader-land.sliefde als reëele openbaring dient dus rekening te worden gehouden, wanneer men een houding tegenover het militaire vraagstuk wil gaan vaststellen. Tocli moet vaderlandsliefde beschouwd worden als een nuanoee-ring in de algemeene menschheidsliefde. Het vaderland van den huidigen tijd is niet beter dan dat van het aangrenzendo land. Wanneer voor elk Westersch-beschaafd land, ten gevolge van den bestaanden toestand van kapitalisti-sche ontwikkeling, een oorlog ontstaat, waar-mede het bestaan van dit land gemoeid is, dan is het een redelooze liefde, zegt sclirijver, die zich voor dit vaderland zou willen offeren. Sclirijver erkent nochtans de noodzakelijk-heid van het bestaan van een democratisch leger, dat alleen zou moeten dienen als lands-verdediging en geen machtsmiddel voor verdediging van kapitalisclie belangen. De lands-verdediging zou bovendien de uitvoering moeten zijn van spontané vaderlandsliefde en niet den eisch van algemeene ontwapening mogen tegenwerken. Het eerste land dat do ontwapening zou invoeren. zou het. eerst zich blootstellen aan de kapitalistische hebzucht van nevenlandeii, inàâr vôSî' de iiifcnscIiHeid zou het daarmede een daad verrichten, grooter dan» de waarde van zijn eigen staatsbestaan. Det pleidooi voor zelfopoffering klinkt mooi in den mond vaii een Christen, maar zou voor een staatsman onbegrijpelijk zijn. Deze oorlog heeft juist aangetoond dat, om het kwaad van het impérialisme en het militarisme te be-strijden, het offer van een land niet voldoende is, maar dat eene samenwerking van gelieel de wereld noodig is, opdat de Médusa van den oorlog niet meer opnieuw haar hoofd dreigend opheffe. Niel Christ us, maar de Staat, is een prachtig betoog, bewijzendo dat de oorlog niet in 't Koninkrijk Gods thuis is, en dat hij eene raacht. is tegenover de heerscliappij van Ghris-tus. God wil de nationaliteiten, maar slechts tôt ten tijde dat één Koninkrijk de gansche aarde zal vervullen, en dat ieder die tôt dat Koninkrijk behoort, geen trotsch nationalisme meer koesteren zal, maar alleen erkennen dat reniversalisme, waar-van Christus Hoofd en Middenpunt is. In Christus tocli zijn geen afzonderlijke volken, maar ze allen één. Tegenwoordig is het het staatsprinciep, niet het Christusgeviel dat zegeviert. Preoies als in de dagen der Hervorming, als de Christenheid beducht dat door de leer van een monnik de gansche kerk inéén zou storten, niet {Jliristus, maar de Kerk het doel van den strijd was, zoo is tbans net, wat betreft de lioofdzaak, maar gewijzigd in den geest van dezen tijd, ,,Niet Christus, maar de Staat", is de inzet van den oorlog. Aldus de sclirijver, J. van Bommel. Het is een flink antwoord aan diegenen, die beweren dat oorlog zelfs uit- een Christelijk standpunt verdedigd kan worden ; toch laat dit pleidooi de vraag zonder antwoord: Waarom heeft het Christendoni gedurende eeuwen onder de leuze ,,God wil liet" den oorlog verklaard aan den Islam, en heeft het soms nog vijandelijke gevoelens tegenover de Halve Maan? Op die vraag zou de heer Yan Bommel met recht ant-woorden: Omdat de Cliristenen dachten dat het noodzakelijk was voor de verdediging van de Christelijke beschaving. En dan komt het zoo merkwaardig voor, dat Ijet Kruis en de Halve Maan nu vereenigd zijn onder de leuze ,,God met ons"! Hoo te reclit kan de schrijver dan zeggen naar het voorbeeld van dit verbond: ,,Niet Christus, maar do Staat". Heeft dan het Christus-ideaal na 2000 jaar schipbreuk ge-leden? Oogenscliijnlijk ja, maar in werkelijk-heid niet, want dit ideaal is eeuwig en het Christusbeginsel zal juist na dezen wereldoorlog zegevieren moeten: het staat boven aile kerken en sekten, en aile godsdiensten, die werkelijk een straal van het Hoogste zijn, moeten dit beginsel als de ware uiting van het Goddelijke erkennen en aankleven — onder . welken vorm ook. Onder dit oogpunt is de j strijd van Mahomedanen naast Cliristenen (langs de beide kanten der heirscharen), een j verschijnsel dat voor de niet oppervlakkige menschen eer als verblijdend moet beschouwd worden, want het zal ten minste bijdragen tôt 1 een© toenadering onder de versehillende godsdiensten.Gij zidt niet doodslaan. Deze brochure be-vat eveneens een woord van opwekking aan allen die wenschen te leven naar de wet van Christus. Ds. Hugenlioltz stelt den geest van het Nieuw© Testament tegenover dien van het Oude, waaruit hij toch het gebod van Exodus 20 : 13 als hoofdwoord overneemt. Al meer, en meer klemt hem do vraag: ,,Mag een Cliristen oorlogvoeren, zij het dan dan ook om zijn vaderland to verdedigen ?" Maar ook al te zeer is hij beklemd door zijne oeconomische opvattingen, want hij vermeent te mogen zeggen, dat het ieder duidelijk zal zijn, dat een zuiver reclitvaardig© verdedigingsoorlog Inonder do • tegenwoordige oœstaiidighedeu nog j niet mogelijk is, daar bij d© huidig© niaat-schappij-inricht-ing het behoud van het ^vaderland" voor het grootste deel samenvalt met dô belangon van een heerschend© klasse. — Dit kan toch niet gezegd worden voor België, waarvan de verdedigingsoorlog zuiver recht-vaardig is. Schrijver houdt verder geen reken-schap met het feit, zoozeer door Daan van der Zeer in het licht gebraclit, dat de vaderlandsliefde eene groote drijfveer is waarmede reken-scliap gehouden moet worden en die met klassenstrijd niets gemeens heeft. Daar en-tegen, hoe krachtig klinkt niet zijne slotrede: ,,Mede-Cliristenen aller kerken vereenigt u. Stelt allen kerk- en richtingstrijd terzijde. God vraagt niet of wij Boomsch zijn of Prote-stantsch, rechtzinnig of 'vrijzinnig, of wat w^j verder ook mogen wezen. Hij vraagt ons of wij Cliristus' eisch hebben begrepen, en onze harten kloppen van liefde tôt Hem. De wereld heeft Christus nog niet aangenomen. Als zij Hem aanneemt, dat wil zeggen, als zij gaat leven uit Zijn geest, zal de wereldvrede komen met haast". Is Oorlog van God? Dit is een prachtige rede tôt verheffing boven de helsche toestan-den yan haat, moorderij, geweld en onrecht waarin wij ons nu bevinden. Zijne bezieling zoekend in talrijke teksiten der Schriftuur, spreekt de schrijver ons van het wezen Gods, welke is Geest, het Leven, de Liefde, het Denken; hij brengt ons in heb rijk van vrede, van harmonie, van waarheid en licht, en besluit als volgt: ,,Do schijnwereld van het matérialisme en het egoïsme heeft den schijnbaren onvrede teweeg-gobracht. Met des te meer zekerlieid kan men zeggen dat het juiste Godsbogrip en de daar-uit voortspruitend naastenliefde, gebas^erd als ze zijn op de Christus-Waarheid, den vrede zullen openbaren en bestendigen. Aldus opgevat, kan men — zelfs t-f midden van dezen wereldoorlog — zeggen dat de Clirisftus —• ,,Vrede op aarde" brengt. Wie deze inleiding aandachtig heeft over-wogen en begrepen, is bij machte zelf het antwoord te geven op de vragen: Hoe staat God tegenover den Oorlog? Is Oorlog uit God? Voelt men niet dat aile zekerlieid, aile weife-ling omtrent het te geven antworjfd op deze vragen, haar grond heeft in de foutieve Oud-Joodoclie <>{>. \ an "G<hÎ. zooaîs die ocjIv tlians nog veelal wordt gehuldigd, n.l. die van den. Potentaat, die op afstand regeert, beloont en straf t. Neen! De Oorlog, met al zijn gruwelen en ellende kan Onmogeliik het uitvloeisel zijn van dien Geest van Liefde; moèt het product zijn van 's menschen ongoddelijk denken en hande-len, vaïi hun onjuist Godsbegrip." Alhoewel het ontstaan van oorlogen nog door andere factoren aïs de tegenstelling van mensch tôt God kan beschouwd worden, zal federeen, die de Algeest in zich aanwezig voelt, deze ge-dachten moeten ondersehrijven. Wereldstrijd is een woord tôt de kerken, haar voorgangers en leiders, in het bijzonder tôt de Synode der Ned. Herv. Kerk van 1915. Ds. De Ligt verdedigt er in kernaclitige be-woordingen de steilingen van do Cliristen-socialisten. Zooals Engels het aanduidde, is de productie een gemeenschappelijke daad ge-v.orden, doch de ruil en met deze de toeëige-ning, blijven individueele daden, daden van den enkeling; uit deze tegenstrijdiglieid ont-springen aile tegenstrijdigheden, waarin de liuidego maatschappij zich beweegt. Verder be-toogt liij, dat een A'-olkenrecht zonder Gods-recht een voortdurende oorlogstqestand is. De tegenstrijdigheden der oeconomische belangen heeft de wereld gevoerd tôt de suprématie van een land over een ander; de overmacht van het kapitaal heeft zich op aile gebieden van het maatschappelijk, staatkundig en geestelijk leven doen gelden. Sedert den aanhef der nieuwe geschiedenis, ontwikkelden zich het oeconomisch en het palitieke leven al meer buiten heb godsdienstige om. Het Christendoni liet zich door de wereld overwinnen, in plaats van haar te overwinnen: de Paus door Rev. Campbell uitgenoodigd om zich aan het hoofd der Christelijke kerken te plaatsen, ten einde gezamentlijk een actie tegen de bewapening te beginnen, durfde dit voorstel niet aanvaarden, omdat het biasco zou maken. Ter oplossing van de tegenstrijdigheden, die ens tôt den wereldstrijd brachten, liandhaven de Cbristen-socialisten het recht van do vrije per-soonlijkheid, het recht van het heilige ge-weten, achten dit waarachtig Qhristenplicht, zijn vaderland, zichzelf to offeren voor den vrede. Het is treffend een predikant te hooren zeggen,. dat de Kerken tôt hier toe niet liun roeping gevuld hebben; maar zijn woord klinkt te hard: de vooruitgang der menschlieid vor-dert maar langzaam ; hoezeer het ook te prijzen is dat diegenen, di9 vooral do dragers van het goddelijke zijn, hun ,,mea cnlpa" over den invloed, die van do Kerken uitgaat, maken, is hët eeno onvolledige, dus on juiste voor'stelling, die de oorlogen doet voorkomen als zijnde ontstaan door de scliuld der ' Kerken, en anderzijds, door het euvel van liet kapitalisme. Dat do geest de stof bedwingen moet, is voorzeker de wet; maar geestelijke beschouwingen loopen soms gevaar te absoluut to zijn; zoo zijn ook die van Ds. De Ligt; volgens deze zou eene vrijwillige opoffering van België voor den vrede, door zich niet te i verdedigen tegen den inval van Duitschland. een heerlijke triomf geweest zijn van de vredesidee. Het ideaal van vrijheid, liet be-I grip van recht eu de ©erbiediging van een internationaal verdrag, zijn ook krachtsgc-dacliten die de menschlieid bezielen moeten. Doch de strekking van het werk van Ds. De Ligt verdient voorzeker aile lof. Het is met de, siechte kanten van het kapitalistische stelsel en de onchristelijklieid onzer samenleving sterk te doen uitkomen, dat do kans bestaat op eene .spoedige kentering in de maatschappij. op eeri nieuwe leven van samenmejçking, van eensgeziidheid en gézàmentlijke regeling dei' belangen, welke de tegenwoordige anarchie zal doeu ophouden.> Mr. FRANS KITTE3L1N&.

Er is geen OCR tekst voor deze krant.

Er is geen OCR tekst voor deze krant.

Er is geen OCR tekst voor deze krant.