Beeldtaal in cartoons

Beeldtaal in cartoons

Redactie  his profile picture
Redactie 15 September 2016 736

Vandaag vormen de vele politieke spotprenten uit de Eerste Wereldoorlog een interessante bron over de oorlogsjaren en de kijk op die periode. Belangrijk daarbij is de nuance dat het kennis vergt om de beeldtaal van de cartoons effectief te kunnen lezen. Ze steunen namelijk op een geheel eigen beeldtaal. Daarbij maakte de cartoonist gebruik van metaforen: impliciete vergelijkingen waarin de cartoonist oorlog voorstelde als een kegelspel of als een voortkruipende schildpad of waarin hij de toenmalige machthebbers de wereld als een taart onder elkaar liet verdelen.
Om de herkenbaarheid te vergroten en hen het mikpunt van spot te maken, overdreef de cartoonist de uiterlijke kenmerken van prominente figuren en machthebbers. Hij zette de corpulente lichaamsbouw van koningin Victoria extra in de verf en voorzag Wilhelm II van een buitenproportionele snor. Vaak ging deze ‘fysieke’ uitvergroting van de werkelijkheid gepaard met stereotypering waarbij ook karaktereigenschappen werden veralgemeend en uitvergroot. Zo trad kroonprins Friedrich-Wilhelm steevast aan als een flierefluiter of een verwend kind en werd zijn vader Wilhelm II voorgesteld als een seniele oude man.

"La France, l’Angleterre, la Russie, la Belgique, la Serbie… mon vieux je crois que nous nous sommes fait bien des ennemis", Patrie!, 01/06/1916.
Naast de bestaande machthebbers speelden ook meer symbolische personages een rol. Zo stond de haan of de figuur van de ‘Marianne’ symbool voor Frankrijk, laatstgenoemde vaak getooid met Frygische muts. Een leeuw of de gedrongen figuur van ‘John Bull’ personifieerde Groot-Brittannië. De Russische beer haalde, afhankelijk van het standpunt van de cartoonist, stevig uit of kreeg er net van langs. Geallieerde propaganda reduceerde de Duitsers tot zwijnen met pinhelmen of gaf hen weer als vervaarlijke, woeste apen. De oorlogvoerende partijen schilderden elkaar af als demonisch en compleet onbetrouwbaar, de tegenstander dook in de spotprenten op als een vervaarlijke octopus die de tentakels om de continenten heen sloeg.
Ook abstracte begrippen werden op symbolische wijze afgebeeld. Naast ‘de vrede’ of ‘de heldenmoed’ kreeg ook ‘de dood’ een vaste stek in vaak bittere cartoons waarin hij als skelet meekeek bij de ondertekening van oorlogsverklaringen of hij met de troepen over de slagvelden raasde.

"Dicke Bertha", De Vlaamsche stem: algemeen Belgisch dagblad, 04/06/1915.
> Ga zelf op zoek naar cartoons in de kranten uit de Eerste Wereldoorlog!
> Over Het Archief