Kranten zijn een toegankelijke bron om verschillende aspecten van de Eerste Wereldoorlog te bestuderen. Maar net als bij andere historische bronnen, moet de informatie uit kranten kritisch tegen het licht worden gehouden. Dat geldt zowel voor de teksten als voor de foto’s en illustraties.
 
Het kritisch tegen het licht houden van bronnen noemen historici ‘historische kritiek.’ Het is een geheel van technieken om te achterhalen hoe een bron tot stand kwam en om te begrijpen hoe de maker van de bron de werkelijkheid interpreteerde. 
 
De historische kritiek dient een dubbel doel. Enerzijds wil ze de eigenlijke feiten zo goed mogelijk onderscheiden van de interpretatie van de feiten. Anderzijds dient ze om de complexiteit van een gebeurtenis zo goed mogelijk te begrijpen. Aan elke verhaal zijn immers twee of meer kanten verbonden.
 
De vermelde feiten kunnen intentioneel verdraaid zijn maar ook de journalist die objectief meent te zijn, is het nooit helemaal. Hij zal de feiten altijd interpreteren op basis van zijn voorkennis, zijn politieke, religieuze en sociale achtergrond, zijn nationaliteit en onder invloed van de tijdsgeest waarin hij leeft. 
 
De juiste context
 
Soms is historische kritiek een behoorlijk technische aangelegenheid, bijvoorbeeld bij de beoordeling van bijbelteksten of middeleeuwse oorkonden. Maar wie een krantenartikel van honderd jaar geleden leest, moet vooral voldoende gezond verstand aan de dag leggen om de berichtgeving in de juiste context te plaatsen. Wanneer? Waar? Wie? Wat? zijn vier korte vragen die je kunnen helpen om de nuances te begrijpen.
 
Wanneer werd het artikel geschreven? In de begindagen van de oorlog? Hou er dan rekening mee dat het patriotisme hoog oplaaide en dat de vrije pers bijna blind aan het jubelen ging. Zo werd de slag bij Halen – een kleine overwinning van de Belgen – in de vrije pers als een grote zege op de Duitsers voorgesteld.
 
Waar werd het artikel gepubliceerd en onder welk censuurregime viel de krant? Verscheen ze in het bezette of in het onbezette deel van België? Werd de krant enkel gecensureerd of werd ze actief ingeschakeld in de propagandamachine? Stel dat je een krant uit het bezette Vlaanderen leest die een sterk flamingantisch karakter heeft. De kans is groot dat ze door de bezetter werd gesteund. Die had er immers alle belang om de vaderlandslievendheid bij de Belgen te breken. Het is ook interessant om na te gaan welke informatie omwille van censuur helemaal niet verscheen. 
 
Wie schrijft over wie? Deze vraag verwijst naar de ideologische en sociale achtergrond van de krant maar ook naar  personen of bevolkingsgroepen die in het artikel aan bod kwamen. Hou er rekening mee dat de stedelijke pers vaak ongenuanceerd over de landbouwers berichtte. Vergeet niet dat de Belgische kranten een uitgesproken opiniepers vormden. Ook in het bezette België bleven de gecensureerde socialistische en katholieke kranten elkaar bekampen. Dat gebeurde niet via het grote politieke debat maar wel door bijvoorbeeld de werking van de voedingscomités te bekritiseren. 
 
Wat? verwijst naar de inhoud van het nieuws. Wees op je hoede voor militaire berichtgeving. De feitelijke informatie in zulke  berichten is zelden betrouwbaar maar ze leren ons wel hoe propaganda werkte. Ze tonen ook aan hoe moeilijk het voor de bevolking was om zich een duidelijk beeld te vormen van de strijd. Sommige onderwerpen komen nauwelijks aan bod omdat ze volgens het referentiekader van de journalist nauwelijks nieuwswaarde hadden. Zo is de situatie van vrouwen vaak onderbelicht in de pers in het bezette land. 
 
Fotografie en spotprenten
 
De Eerste Wereldoorlog was het eerste grote conflict waarin het jonge medium fotografie massaal werd ingezet. Het was een krachtig instrument om de werkelijkheid te documenteren maar evenzeer om de werkelijkheid te verdraaien. Veel iconische foto’s uit de Eerste Wereldoorlog waren ensceneringen en in de donkere kamer werd al duchtig getrukeerd. Ook bij de interpretatie van foto’s is de nodige waakzaamheid dus geboden. 
 
Dat is nog meer het geval bij spotprenten. Zoals de naam al zegt, geven ze op karikaturale wijze de werkelijkheid weer. Voor de oorlog wierpen spotprenten meestal een kritische blik op maatschappij en politiek. Tijdens de oorlog werden spotprenten in de propagandaoorlog ingeschakeld. Uiteraard zijn spotprenten niet bruikbaar om feiten uit af te leiden. Maar ze tonen wel hoe stereotiepe denkbeelden werden opgebouwd en vooral hoe de vijand werd gediaboliseerd.