Leuven brandde op 25 augustus 1914. Duitse troepen staken de stad in brand als weerwraak voor een vermeende aanval van sluipschutters. Toen de rook optrok bleken ruim tweeduizend panden in de as gelegd en 248 burgers om het leven gebracht; de meesten waren op straat gedreven en doodgeschoten. Vijftienhonderd Leuvenaars, veel vrouwen en kinderen, werden op transport gesteld in veewagons naar kampen in Duitsland.
Ook uit andere plaatsen, van Andenne tot Aarschot, kwamen verhalen over brandstichting en massamoorden. De gruweldaden grepen bijna altijd plaats na afloop van gevechten. In Leuven was op 25 augustus een Belgische tegenaanval net voor de stad afgeslagen. Bij valavond hadden Duitse soldaten toen in paniek op elkaar geschoten. Zoals overal elders staken ze de schuld op sluipschutters, de legendarische francs-tireurs, die enkel in hun verbeelding bestonden.
Leuven was geen alleenstaand geval, maar het zorgde wel voor de meeste ophef. De oude universiteitsstad – the Oxford of Belgium – haalde de wereldpers. In Engeland werden uit solidariteit boten én kleine meisjes Louvain gedoopt. Het meest tot de verbeelding sprak de verwoesting van de universiteitsbibliotheek met haar 300.000 boekdelen. 25 augustus is een ongeluksdag voor bibliotheken: op 25 augustus 1870 schoten Duitsers de bibliotheek van Straatsburg in brand en op 25 augustus 1992 Serviërs die van Sarajevo, waar de tragische twintigste eeuw eindigde waar hij begon.
Leuven. Huizen in brand gestoken door de Duitsers, 1914.
Als een bibliotheek in lichterlaaie staat, kunnen intellectuelen moeilijk afzijdig blijven. In 1914 sloegen ze elkaar met manifesten om de oren. In een beruchte oproep schaarden 93 Duitse kunstenaars en geleerden zich als één man achter hun legermacht: zonder Duits militarisme zou de Duitse cultuur al lang van de aardbodem zijn weggevaagd. Kultur werd nu een schamper slagwoord in de geallieerde propaganda, die Duitsland kon neerzetten als een natie van cultuurbarbaren.
Spoedig stond de bibliotheek van Leuven samen met de zwaar getroffen kathedraal van Reims symbool voor het bedreigde Europese erfgoed. Binnenaanzichten van de bibliotheek voor en na de brand gingen op prentbriefkaarten de wereld rond. Dit dramatische tweeluik sorteerde overal effect: verontwaardiging en solidariteit, die de universiteit na de oorlog bij de wederopbouw daadwerkelijk wist te verzilveren.
Tekst door Mark Derez, archivaris Universiteitsarchief KU Leuven
